† *In nomine sancte et individue Trinitatis amen*. Inter holocausta virtutum omnium et sacrificia pietatatum, nullum magis est sacrificium medullatum, quam quod offertur Altissimo pie de pinguedine karitatis, que cum scandalizatis uritur et cum infirmantibus infirmatur cuius effectu prelati ecclesiarum tenentur favorem suum Christicolis necessitatem pacientibus efficaciter exhibere, illisque precipue qui Dei ducuntur spiritu et vacantes assidue in religiosis domibus operibus pietatis se, mundo abdicatis viciis, pro regni celestis desiderio crucifigunt, ne, si forsan eorumdem non fulciantur auxilio prelatorum, vel tepescant in religione assumpta, vel affectum effectus debitus non sequatur. Hec siquidem nos Riccherius, Dei gratia humilis Melfiensis Episcopus attendentes, cum olim causa devotionis ad ecclesiam Sancte Venere sitam iuxta pontem Aufidi, locum videlicet orroris et vaste solitudinis, veniremus, in qua maria venerabilis abbatissa cum quibusdam monialibus servire disposuerat suo secundum beati Benedicti regulam Creatori et ibidem ineptitudinum congeriem inveniremus aborrendam, que omnem regularem observanciam ex loci natura poterat merito depravare, utpote qui erat angustiis circumspectus et carebat aque subsidio et officinarum solatio usquequaque nec non interitum in eo degentibus minabatur abbatisse ac monialibus supradictis, que nobis supplicaverant, humiliter et devote, ut de loco aliquo religioni apto infra nostram diocesim eisdem provideremus clementer, ne pro temporalis substentationis deffectu, spiritualis torperet observancie disciplina, qua tenebantur ipse locum deserere necessario supradictum pro eo videlicet quod suos habitatores imminente invalitudine devorabat, duximus inpendendum subsidium oportunum, pres[erti]m cum decorem domus Domini et locum habitationis sue glorie diligere teneamur ac nos oporteat gratis impendere, iuxta officii nostri debitum, quod nobis Sedes Apostolica, divina inspirante gratia, dedit gratis. Proinde cum consilio et consensu capituli Melfiensis nostram ecclesiam Sancti Johannis de Yliceto inter Melfiam et flumen Aufidi constitutam, ad ius et demanium Melfiensis ec[clesie] nullo medio pertinentem, cum domibus, curia et quibusdam terris prope ac circum circa ipsam ecclesiam existentibus, et infra se continentibus quasdam olivarum, nucum, et aliorum quorumdam fructuum arbores, prout certis finibus inferius designantur, toto tenimento alio retento [et] nemore ad opus Melfiensis ecclesie universo, abbatisse ac moniabilus concessimus antedictis, ita quidem, ut eadem Sancti Johannis ecclesia fiat religiosa domus ad servicium Jesu Christi et iure perpetuo Melfiensi ecclesie sit subiecta, nec umquam erigat calcaneum contra eam, sed sibi spiritualiter et temporaliter honesta[t]e comite obediat tamquam matri. Ideo enim nemus et tenimentum predicta reservavimus ecclesie Melfiensi quia ipsa bona cum dicta Sancti Johannis ecclesia inmediate pertinent ad ecclesiam Melfiensem, et ne ob donationem ipsius Sancti Johannis ecclesie ac terrarum concessarum eidem, que modica pars est tenimenti predicti clericorum mensa edulii beneficio privaretur imo bona ipsa consisterent iure perpetuo ad ipsius mense solacium oportunum, Abbatissa vero predicta, capitulo nostro, nicolao et Bonoinfante iudicibus Melfie, ac aliis nonnullis probis viris in camera nostra Melfiensi presentibus ad hoc specialiter convocatis iuravit nobis et successoribus nostris canonice intrantibus et ecclesie Melfiensi super sacro sancta Dei Evangelia se canonicam reverenciam et obedienciam inrefragabiliter inpensuram. Iuravit etiam quod nullo tempore se subtrahet a dominio ecclesie Melfiensis et prefatam Sancti Johannis ecclesiam numquam alii domui religiose submittet, nec alienabit a dominio et possessione ipsius ecclesie Melfiensis nec alienari permittet. fo[r]mam nempe iuramenti premissi omnes future in eadem Sancti Johannis ecclesia abbatisse prestabunt episcopo Melfiensi. [S]acerdos autem amministraturus abbatisse ac monialibus in ecclesia memorata divina petetur ab ecclesia Melfiensi, cuius excessus corriget Episcopus Melfiensis et aliunde absque conscensu et voluntate Melfiensis Episcopi abbatissa et moniales presbyterum non assument. Obeunte vero loci abbatissa eiusdem, moniales, consulto prius Episcopo vel Capitulo Melfiensi, eligent [sibi] de ipsius collegio regulariter abbatissam, quam, si fuerit reperta ydonea, et electa canonice, confirmabit Episcopus Melfiensis et sibi postmodum sine [pravitate] [qua]libet munus benedictionis impendet, que taliter benedicta eidem episcopo absque m[ora] iuxta premissam formam iurabit. preterea benedicendas monia[l]es et virgines in monasterio supradicto secundum regulam eis a sanctis patribus traditam benedicet gratis Episcopus Melfiensis, nec in eodem recipietur simoniace aliqua monialis. Insuper semel in anno prefatum monasterium visitabit Episcopus Melfiensis, cui et octo secum illuc accedentibus sodalibus et tot equitaturis moderate ipsum monasterium necessaria procurationis nomine, ministrabit. Item si abbatissa et moniales monasterii antedicti contra regulam fecerint et excesserint, vel ad invicem per aliquam discordiam manserint discidentes, Melfiensis Episcopus excessus corriget earumdem, et eas ad unionem et concordiam debitam revocabit. de mortuorum quoque cadaveribus, que assumpta fuerint a Melfia, Gaudiano, et Salsula in cimiterio eiusdem ecclesie tumulanda medietatem iudiciorum recipiet sine questione qualibet ecclesia Melfiensis, et debonis oblatorum, qui se ac sua dabunt in vita vel in obitu monasterio supradicto et ibidem habitum non assument, medietatem similiter ecclesia Melfiensis habebit tam pacifice quam quiete et Monasterium supradictum ecclesie Melfiensis mense in signum dominij media auri unciam tarenorum Sicilie in festo nativitatis precursoris Domini solvet, census nomine, annuatim. preter hec autem abbatisse ac monialibus non liceat possessiones ipsius monasterij vendere, alienare, impignerare ac distrahere sine speciali consensu Episcopi Melfiensis. si vero forte abbatissa et moniales monasterij eiusdem decesserint, vel degentes ibidem alias se vellent, monasterio eodem relicto, transferre, postulato de hoc prius conscensu Episcopi vel Capituli Melfiensis, ecclesia ipsa sancti Johannis cum possessionibus suis reddeat libere ad proprietatem et dominium ecclesie Melfiensis. tenimentum vero terrarum dictarum hijs clauditur finibus et pariter designatur. primus finis incipit a fonte qui est secus viam publicam, et vadit per ipsam viam publicam versus occidentem descendendo usque ad bivium, quo a dextris ad Rochectam, et a sinistris ad Laquedoniam itur, ubi defixus est lapis, in quo producitur passibus ducentis triginta. secundus finis incipit ab ipso bivio et lapide ibidem defixo et vadit per transversum contra septemtrionem iuxta locum in quo sunt septem magni lapides nativi ad modum aree, et ab ipsis lapidibus descendit per cristama usque ad vallumcellum per quem currit aqua predicti fontis ubi defixus est lapis, in quo producitur passibus centum viginti novem et pede uno. tertius finis incipit a lapide ipso et vallumcello, et vadit descendento per ipsum valluncellum versus septemtrionem sicut currit aqua usque ad magnum vallonem, qui dividit terram Cisterne a tenimento ecclesie Melfiensis, et finis iste non fuit passibus mensuratus pro eo quod idem vallumcellus [mu]ltis anfractibus prepeditur. quartus finis incipit a loco ubi finit valluncellus predictus in eodem magno vallone, et vadit ascendendo versus orientem per ipsum vallonem usque ad locum ubi finit valluncellus qui descendit subtus ecclesiam predictam Sancti Johannis inferius per terram in qua sunt arbores nucum et dividit ipsam terram ab alia terra nemoris que vadit usque ad magnum vallonem quod nemus et terram cum alio nemore toto et tenimento reliquo sicut prescribitur sibi retinuit Ecclesia Melfiensis, et finis iste non fuit modo simili mensuratus quia distinguitur per ipsum vallonem aperte. quintus finis incipit a magno vallone ubi finit valluncellus predictus qui descendi sicut dictum est subtus ecclesiam et vadit ascendendo per dictum valluncellum usque ad [v]iam publicam in qua finit valluncellus predictus ubi defixus est lapis, et hic finis ideo distinctus non fuit passibus quia per dictum valluncellum terminatur aperte. sextus finis incipit ab ipsius valluncelli defectu et defixo lapide circa viam publicam et vadit per ipsam viam publicam ascendendo parum et postmodum descendendo recte per eamdem viam usque ad predictum fontem ubi est prior finis inceptus, in quo producitur passibus ducentis decem et septem et medio. infra nempe hos fines ecclesia sancti Johannis predicta cum domibus, curia et toto situ suo con[c]luditur, quibus finibus erunt contempte abbatissa ac moniales taliter quod nichil amplius de tenimento et nemore que [sibi] Melfiensis ecclesia sicut domina reservavit, auctoritate propria usurpabunt, sed inter hos fines tantum liceat abbatisse ac monialibus nec non oblatis monasterij sepef[a]ti plantare vineas, arbores, ortos facere, aquam colligere ac derivare per ipsas terras et monasterium, et quicquid boni et utilitatis ibidem faciendum fuerit operari. ut autem hec nostra concessio perempnali tempore firma et inviolabilis perseveret duo consimilia scripta inde per manus Jonathe publici Melfie notarii scribi iussimus, alterum assignandum, ad tuitionem eius, monasterio antedicto, et alterum relinquendum armario ecclesie Melfiensis, que tam bulla typarij nostri plumbea, quam proprie manus et canonicorum nostrorum nec non illorum qui hijs in[ter]fuerunt virorum subscriptionibus ad cautelam iussimus roborari. Actum Melfie, anno dominice incarnationis millesimo, ducentesimo vicesimo quarto, Pontificatus vero domini honorij pape tertij anno octavo, mense Junii duodecime indictionis. quod scripsi ego Jonathas imperialis notarius de mandato dicti domini episcopi. Anno, mense indictione pretitulatis.
† Ego Richerius Dei gratia [h]umilis Episcopus Melfiensis subscripsi
† Ego Robertus cantor me subcripsi
† Aepiscopus canonicus quia [interfuit] se subscripsit
† Ego Riccardus subdiaconus et [c]anonicus me subscripsi
†
† Ego Matheus canonicus Melfiensis me subscripsi
† Ego Johannes canonicus me subscripsi
† Ego Goffridus de Antiochia canonicus et sacerdos me subscripsi
† Ego Lodoicus canonicus me subscripssi
† Ego magister Gregorius canonicus me subscripsi
† Ego Cupersanus canonicus interfui
† Ego Pascalis sacerdos et canonicus me subscripsi
† Ego Pascalis subdiaconus et canonicus me subscripsi
† Ego Petrus diaconus et canonicus me subscripsi
† Ego Riccardus canonicus me subscripsi
† Ego Paulus canonicus interfui
† Ego Jacobus canonibus subscripsi
† Ego Julianus sacerdos et canonicus me subscripsi

Segnatura: II, 9 A.S.V.
Datatio cronica: 1224 giugno, XII indizione, VIII anno di pontificato di Onorio III papa
Datatio topica: Melfi
Trasmissione: originale [A]
Scrittore o rogatario: Jonathas, notaio imperiale
Edizione: MERCATI, Miscellanea Giovanni Mercati, pp. 292-298 n. VII
Autore: Richerio, vescovo di Melfi
Destinatario: Maria badessa e le monache della chiesa di S. Venere

Richerio vescovo di Melfi, essendosi recato presso la chiesa di S. Venere iuxta pontem Aufidi e avendone appurato lo stato di isolamento, ad istanza di Maria badessa e delle monache che ivi servono Dio secondo la regola di S. Benedetto, accorda loro la facoltà di trasferirsi presso il monastero di S. Giovanni di Iliceto, pertinente alla cattedra melfitana, e concede alle medesime tutte le pertinenze di detto cenobio a patto che rimangano sotto la giurisdizione del vescovo di Melfi e osservino le regole di vita monastica statuite.

Membrana, nel complesso, in buono stato di conservazione, interessata da piccole lacune e sbiadimento dell’inchiostro lungo le linee di piegatura.
Annotazioni eventuali: l’invocatio si presenta in littere elongatae
Tipologia di negozio giuridico: concessione vescovile
Classificazione diplomatistica: documento semipubblico
Segni cancellereschi: sono presenti i signa crucis autografi dei sottoscrittori e il signum tabellionatus